Για το νησί μας
Η Κάλυμνος είναι ένα από τα νησιά των Ανατολικών Σποράδων, γνωστά αργότερα ως Δωδεκάνησα. Το νησί εποίκισαν οι Δωριείς από τον 11ο αιώνα π.Χ. εκτοπίζοντας τους Κάρες οι οποίοι φέρονται ως πρώτοι κάτοικοι της στους ιστορικούς χρόνους.
Αναφέρεται στον Όμηρο και την Τρωική εκστρατεία, ως Καλύδναι Νήσοι, μαζί με τη γειτονική Λέρο. Η ονομασία της, κατά την επικρατέστερη άποψη, έχει τις ρίζες της στο Ομηρικό «Καλύδναι», αργότερα «Κάλυμνα», που σημαίνει το νησάκι με τα «καλά ύδνα» δηλαδή τα «καλά νερά».
Την περίοδο των κλασσικών χρόνων, ως μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας και αργότερα κατά την Ελληνιστική Περίοδο, γνωρίζει σημαντική ακμή.
Το μαρτυρούν τα πλούσια ευρήματα επιγραφών και αγαλμάτων που βρέθηκαν κυρίως στην περιοχή «Χριστός της Ιερουσαλήμ». Εκεί υπάρχουν τα ερείπια ομώνυμου Παλαιοχριστιανικού Ναού κτισμένα πάνω σε τοποθεσία στην οποία υπήρχε μεγαλοπρεπής Ναός αφιερωμένος στο «Δήλιο Απόλλωνα». Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα η περιοχή αυτή ήταν ο «επίσημος» τόπος των Καλυμνίων κατά την κλασσική περίοδο, κατά την οποία τοποθετείται και η περίοδος ακμής της Καλύμνου.
Το νησί ακολουθώντας τη μοίρα ολόκληρου του Αιγαίου γνώρισε πολλούς κατακτητές: Ρωμαίους, Βυζαντινούς, Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου, και από το 1523 τους Οθωμανούς.
Οι Καλύμνιοι, μαζί με άλλα άγονα νησιά του Αιγαίου, απέσπασαν από τους Σουλτάνους «Προνόμια Αυτοδιοίκησης», τα οποία υπερασπίστηκαν με πάθος από κατοπινές προσπάθειες καταπάτησης τους από τους Τούρκους. Μπόρεσαν έτσι να αναπτύξουν ένα θαυμαστό σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης τη «Δημογεροντία», παρέχοντας σε όλο το λαό δωρεάν τα δημόσια αγαθά της υγείας και της παιδείας.
Ασκώντας το αρχέγονο, σκληρό και επικίνδυνο επάγγελμα του σφουγγαρά, δημιούργησαν στο νησί, κυρίως μετά το 1850, συνθήκες οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ακμής. Υψώθηκαν ωραίες εκκλησίες και κτίστηκαν σχολεία και νοσοκομείο από μεγάλους ευεργέτες. Το 1904 ιδρύθηκε το ιστορικό «Αναγνωστήριον Καλύμνου Αι Μούσαι» και η Κάλυμνος έγινε πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.
Η Ιταλική κατοχή, που διαδέχτηκε την Τουρκική από το 1912, ανέκοψε αυτή την πορεία. Η Κάλυμνος δεν έσκυψε το κεφάλι μπροστά στο σκληρό πρόσωπο του Ιταλικού φασισμού. Στην προσπάθεια των νέων κατακτητών, Ευρωπαίων αυτή τη φορά, να αλλοιώσουν το εθνικό φρόνημα, τη γλώσσα και την Ορθόδοξη Πίστη των νησιωτών, οι Καλυμνιές και οι Καλύμνιοι αντέταξαν υπερήφανη και αλύγιστη αντίσταση. Και το πλήρωσαν με κατατρεγμούς, φυλακίσεις, εκπατρισμούς, αίμα και δάκρυα.
Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ύστερα από πικρές δουλείες έξι και πλέον αιώνων, ανέτειλε επιτέλους ο ήλιος της περιπόθητης ελευθερίας πάνω από τα μαρτυρικά Δωδεκάνησα με την ενσωμάτωσή τους στον εθνικό κορμό το Μάρτιο του 1948.
Η Κάλυμνος, σιγά – σιγά, άρχισε να επουλώνει τις πληγές της από την μακραίωνη σκλαβιά και τις καταστροφές του πολέμου. Χάρη στις προσπάθειες των κατοίκων της και τις θυσίες των σφουγγαράδων, των ναυτικών και των μεταναστών της, μπήκε σε τροχιά ανάπτυξης και προόδου.
Η σημερινή πρωτεύουσα του νησιού, η Ποθαία, άρχισε να κτίζεται από το 1850 όταν πια είχαν σταματήσει οι πειρατικές επιδρομές. Απλώνεται αμφιθεατρικά πάνω από το ευρύχωρο λιμάνι του νησιού με ένα πολύχρωμο χείμαρρο από σπίτια, το ένα δίπλα στο άλλο, το ένα μέσα στο άλλο, σκαρφαλωμένα στις παρυφές των δύο βουνών που περιβάλλουν την κοιλάδα, τα λεγόμενα «Μαράσια».
Το κέντρο της καινούργιας προκυμαίας κυριαρχείτε από το εντυπωσιακό κτίριο του Επαρχείου το οποίο μαζί με τα κτίρια του Λιμεναρχείου και του Δημαρχείου, όλα με έντονα ενετοβυζαντινά διακοσμητικά στοιχεία, παραμένουν μνημεία της κυρίαρχης νεοαποικιακής πολιτικής «του λίθου» στις κτήσεις του προπολεμικού, φασιστικού, Ιταλικού καθεστώτος.
Πίσω ακριβώς από το Διοικητήριο, στο κέντρο της προκυμαίας, βρίσκεται η νέα Μητρόπολη του νησιού «Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού», οικονομημένη τη δεκαετία του 1860 σε ρυθμό «Μονόκλιτης Βασιλικής μετά τρούλου». Σημείο αναφοράς της νεότερης Καλύμνου, ο «Χριστός», διακοσμημένος με έργα σημαντικών Καλυμνίων ζωγράφων, αποτελεί διατηρητέο μνημείο το οποίο συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των επισκεπτών της Καλύμνου. Το κέντρο της προκυμαίας συμπληρώνουν το λιτό πέτρινο οικοδόμημα του «Ναυτικού και Λαογραφικού Μουσείου» και το νεοκλασικό κτίριο του Αναγνωστηρίου Καλύμνου «Αι Μούσαι». Στην αριστερή πλευρά του λιμανιού δεσπόζει ακόμη ο εντυπωσιακός ναός του «Αγίου Νικολάου», με σημαντικές αγιογραφίες νεότερης τέχνης, ταπεινό αφιέρωμα ευσέβειας και πίστης των σφουγγαράδων και ψαράδων του νησιού στον προστάτη Άγιο των Θαλασσινών.
Στην κορυφή του αριστερού βουνού που περιβάλλει την Πόθια απλώνεται η μονή του τοπικού Αγίου του νησιού, «Οσίου Σάββα», με ένα νέο εντυπωσιακό οικοδομικό συγκρότημα που την περιβάλλει και συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, προσκυνητών.
Περπατώντας στα στενά πολύβουα δρομάκια της πόλης συναντάς παραδοσιακά κτίσματα με ενδιαφέροντα δείγματα λαϊκής, νησιωτικής, αρχιτεκτονικής και ωραία καταστήματα, ενώ στη νέα εντυπωσιακή παραλία κυριαρχούν καφετέριες, ταβερνούλες και εστιατόρια με εκλεκτά, θαλασσινά, τοπικά εδέσματα.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον για τον επισκέπτη παρουσιάζει το νέο Μουσείο του νησιού, που βρίσκεται προς το κέντρο της Πόθιας στη συνοικία Αγίας Τριάδος. Εκτίθενται ευρήματα από την Νεολιθική και Μυκηναϊκή περίοδο, αρκετά αγάλματα που βρέθηκαν πρόσφατα σε αποθετήρια αγαλμάτων στην περιοχή «Χριστός της Ιερουσαλήμ» και διάφορα εκθέματα της Παλαιοχριστιανής, Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου. Στο κέντρο του Μουσείου δεσπόζει η κολοσσική, χάλκινη, γυναικεία μορφή, σπάνιας τέχνης, της λεγόμενης «Κυράς της Καλύμνου», που ανασύρθηκε από το βάθος της θάλασσας, πριν μερικά χρόνια, πλησίον της Καλύμνου και είναι το επιφανέστερο έκθεμα. Παραπλεύρως του Μουσείου ευρίσκεται η οικία του μεγάλου ευεργέτη της Καλύμνου Νικολάου Βουβάλη, η οποία λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος των πολυτίμων επίπλων και σκευών του αρχοντικού του.
Ανηφορίζοντας προς το «Χωριό», την παλιά πρωτεύουσα του νησιού, συναντάς αριστερά το κάστρο της «Χρυσοχεριάς» με ενετικά οικόσημα από την εποχή της Ιπποτοκρατίας. Στο βάθος δεξιά σε μια φυσική οχυρή τοποθεσία υψώνεται η εντυπωσιακή καστροπολιτεία του Χωριού, το λεγόμενο «Κάστρο της Χώρας», το οποίο προστάτευε τους κατοίκους από τις πειρατικές επιδρομές. Στους πρόποδες του απλώνονται οι συνοικίες της Χώρας με την παλαιά Μητρόπολη του νησιού την «Παναγία Χαριτωμένη» των «Τσουκουών» με χρυσοσκάλιστο τέμπλο και σημαντικής αξίας εικόνες. Υπήρξε το θρησκευτικό, πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο του νησιού μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
Βορειοδυτικά απλώνονται οι κυριότερες εξοχικές τοποθεσίες με γραφικές παραλίας, όπως τα τουριστικά θέρετρα Καντούνι, Λινάρια, Πλατύ-γιαλός, Μελιτσάχας, Μυρτιές, Μασούρι με ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, ταβερνούλες, νυκτερινά κέντρο και καταστήματα τουριστικού ενδιαφέροντος.
Συνεχίζοντας βορειότερα, μέσα από μαγευτική διαδρομή με έντονο θαλάσσιο διαμελισμό, προσεγγίζεις τα παραθαλάσσια χωριουδάκια Αργινόντα, Σκάλια, Εμπορειός, τα οποία έχουν εξελιχθεί, τα τελευταία χρόνια, σε τουριστικά θέρετρα. Δεξιά σου συναντάς τους ορεινούς όγκους στους οποίους βρίσκονται τα σπουδαιότερα αναρριχητικά πεδία της Καλύμνου, αγαπημένος προορισμός για τους, ανά τον κόσμο, χιλιάδες λάτρεις του σπορ της αναρρίχησης.
Το τοπίο των Μυρτιών με το νησάκι Τέλενδος απέναντι είναι εκπληκτικού κάλλους. Το νησάκι απέχει περίπου χίλια μέτρα από τη στεριά και πιθανόν να ήταν ενωμένο με αυτή μεχρι τον 6ο αιώμα μ.Χ. εποχή κατά την οποία αναφέρεται φοβερός σεισμός στην περιοχή. Στο μικρό πεδινό κατοικημένο τμήμα της Τελένδου υπάρχουν ερείπια δύο μεγάλων Παλαιοχριστιανικών Ναών, θολωτοί τάφοι και Ρωμαϊκά Λουτρά. Σήμερα είναι ένα γοητευτικό ψαροχώρι με ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβερνούλες πάνω στο κύμα, χωρίς τροχοφόρα, ιδεώδης τόπος διακοπών για όσους επιθυμούν επιστροφή στη φύση.
Παράλληλα προς την κοιλάδα Πόθιας – Πανόρμου και αφού μεσολαβήσουν συμπαγείς ορεινοί όγκοι, προς την πλευρά της Μικράς Ασίας, απλώνεται η κοιλάδα Βαθύ με περιβόλια από εσπεριδοειδή και αγροτικές καλλιέργειες. Σε ορισμένα σημεία της κοιλάδας έχουν επισημανθεί προϊστορικά ερείπια και Παλαιοχριστιανικοί Ναοί, όπως η Παναγιά η Χωστή και ο Ταξιάρχης του Έμπολα, με εντυπωσιακές τοιχογραφίες. Η κοιλάδα καταλήγει στο επίνειο της Ρίνας το οποίο επικοινωνεί με την ανοικτή θάλασσα μέσω ενός φιόρδ εντυπωσιακού διαμελισμού.
Απέναντι από το Βαθύ, μεταξύ Καλύμνου και Κω, βρίσκεται το νησάκι Ψέριμος. Είναι ένας από τους τελευταίους νησιωτικούς παραδείσους του Αιγαίου, το οποίο προσφέρει στους θερινούς επισκέπτες του, περαστικούς και παραμένοντες, πλούσια τα πελαγίσια θέλγητρα του.
Είναι δύσκολο να περιλάβεις την Κάλυμνο, το τέταρτο σε έκταση νησί των Δωδεκανήσων με τον 16.000 μονίμους κατοίκους της, τα αγέρωχα βουνά της, τις δαντελωτές παραλίες της, τη μοναδική νησιωτική φύση της, την ιστορία και τον πολιτισμό της, σε λίγες γραμμές. Και ακόμα δυσκολότερο να κλείσεις σε μια παράγραφο τον υπερήφανο αλλά φιλόξενο λαό της, τους σφουγγαράδες της, του ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών.
Γι’ αυτό ίσως ο καλύτερος επίλογος σε αυτή τη σύντομη παρουσίαση του νησιού των σφουγγαράδων να είναι το επίγραμμα του μεγάλου Καλύμνιου ιατρού και πρωταγωνιστή της Δωδεκανησιακής ελευθερίας Σκεύου Ζερβού…
«Είδες την νήσον όπου ανθεί η συκή και η ελαία σγουρά απλώνει τα αργυρά της φύλλα; Είδες την κόρη του Ήλιου και της θαλάσσης, την μητέρα του σπόγγου, η οποία τίκτει σκύμνους, γεννά παλικάρια και ανατρέφει γίγαντες και βασιλείς του Πόντου; Την Κάλυμνον είδες, είναι μία των Δωδεκανήσων»
Κάλυμνος Ιανουάριος 2012,
Γιάννης Θ. Πατέλλης
